E premie, 28 Januar, 2022
Ferzileta Gjika
Sigurimi i mjedisit, mbrojtja e klimës, tokës dhe lumit tonë është një e drejtë e njeriut. Së bashku ne duhet të punojmë për të hetuar, dokumentuar dhe ekspozuar abuzimet mjedisore dhe të të drejtave të njeriut.Diga e Skavicës në lumin Drini i Zi në Dibër, Shqipëri, e cila është në proces studimi fizibiliteti, konsiderohet se shkakton një çekuilibër ekologjik në rajonin e Dibrës dhe fshatrat dhe vendet përreth zonës.Pas ndërtimit të saj, diga e Skavicës po përmbyt 12000 hectare tokë bujqësore duke përfshirë 35 fshatra nën ujë dhe më shumë se 60,000 banorë vendas që do të zhvendosen, do të ishte në kundërshtim me programet federale dhe shtetërore për të ruajtur 30% të tokës dhe oqeanit për të mbrojtur biodiversitetin deri në vitin 2030.Pas dekadash protestash, diga e diskutueshme e Skavicës, e projektuar dikur në vitet 1960’s nga regjimi komunist, është në zhvillim e siper dhe është një nga digat më të mëdha në Evropë. Më 4 tetor 2021, Bechtel Co. arriti një marrëveshje me Korporatën Energjetike të Shqipërisë (KESH) për të filluar punën në lumin Drin nën një qasje të shpejtë të punimeve.
Më 20 janar 2022, banorët autoktonë të Dibrës protestuan ndaj kompanisë kontraktore Mott McDonald, e cila është punësuar nga Bechtel Co. për të kryer studimin e fizibilitetit për Projektin Skavica. Nderkohe, deri më tani nuk ka pasur asnjë konsultim apo komunikim me komunitetin e Dibrës.Kryetari i Shoqatës së Drinit të Zi, Nazmi Drizi shprehu shqetësimin se “ndryshe thuhet, ndryshe bëhet” (20 janar 2022). Z. Drizi u shpreh se “puna ka nisur fshehurazi dhe po vazhdon fshehtas të konkretizohet”.
Si mund të kemi drejtësi nderkohe qe komuniteti i prekur i Dibrës është i përjashtuar nga vendimmarrja, ndërsa kompanitë miliardere si Bechtel Co., dhe Mott MacDonald janë të mirëpritura për të shkatërruar plotësisht rajonin e Dibrës?Gjuha e zbrazet dhe mbrojtëse që doli nga nënshkrimi i kontratës midis Bechtel Co. dhe Qeverisë së Shqipërisë nuk janë asgjë më pak se një tradhti ndaj popullit të Shqiptar, vecanerisht ndaj popullit dibran dhe tashmë duke u perballur me ndikimet më të këqija të prishjes klimatike për shkak të hidrocentraleve ekzistuese në vend.
Edhe një herë, drejtuesit e Qeverisë së Shqipërisë nuk arritën të angazhoheshin për te zbatuar asnjë nga rregulloret e Marrëveshjes së Parisit për të reduktuar sa më shpejt emetimet e gazeve serrë nëpërmjet transformimit ekonomik dhe social bazuar në kërkimet shkencore të disponueshme. Marrëveshja e Parisit specifikon se “Palët duhet, kur ndërmarrin veprime për të adresuar ndryshimet klimatike, të respektojnë, promovojnë dhe marrin në konsideratë detyrimet e tyre përkatëse për të drejtat e njeriut, të drejtën për shëndet, të drejtat e popujve indigjenë, komunitetet lokale.” (f.2) Në nderthurjen midis të drejtave të njeriut dhe njerëzve në pushtet ne shohim një hendek të madh midis tyre. Besimi në parimin se njerëzit dhe komunitetet kanë të drejtën e mbrojtjes së barabartë të mjedisit, shëndetit, strehimit, burimeve të energjisë, drejtësisë mjedisore duhet t’i bashkojë të gjitha nën një mburoje per te luftuar projektin famekeq te Skavices.
Pavarësisht sfidave me të cilat përballen protestat në nivel lokal, organizatat mjedisore mund të sjellin ndryshime në komunitetet e tyre. Shumë aktivistë lokalë në Dibër kanë ngritur shqetësime dhe kanë protestuar për ndërtimin e Digës së Skavicës dhe shkatërrimin e Dibrës si rajon, një projekt që kontribuon në dështimet kolektive në të gjitha nivelet. Është koha që të ndalojmë ndërtimin e digave të mëdha si Skavica dhe të fillojmë të përdorim mënyra të tjera të burimeve të rinovueshme të energjisë si era dhe dielli duke ndertuar keshtu elementet e shpreses dhe mundesive teknologjike.
Nëse me të vërtetë popujt vendas kanë të drejtën të zotërojnë, përdorin, zhvillojnë dhe kontrollojnë tokat, territoret dhe burimet që ata zotërojnë për shkak të pronësisë, atëherë pse nëse banorët autoktonë të Dibrës nuk kanë qenë pjesë e procesit të vendimmarrjes për humbjen e 12000 hektarëve tokë prodhuese dhe 35 fshatra nën ujë dhe mbi 60,000 banorë rrezikohen të shpërngulen për shkak të projektit Skavica?
Neni 10 i Deklaratës së Kombeve të Bashkuara për të Drejtat e Njeriut thotë se “Populli indigjen nuk duhet të largohet me forcë nga tokat ose territoret e tyre. Asnjë zhvendosje nuk do të bëhet pa pëlqimin e lirë, paraprak dhe të informuar të popujve indigjenë në fjalë dhe pas marrëveshjes për kompensim të drejtë dhe të drejtë dhe, kur është e mundur, me opsionin e kthimit.” (f.11).
Të drejtat e popullit autokton të Dibrës janë thelbësore dhe me rëndësi historike për të tashmen dhe të ardhmen e dibranëve dhe të Dibrës si rajon.
Të shqetësuar se banorët autoktonë të Dibrës nuk janë përfshirë në procesin e vendimmarrjes për digën e Skavicës, shoqëruar me mungesë transparence në komunikim, kërkojmë nga ligjvënësit ndërkombëtarë dhe organizata e të drejtave të njeriut të BE-së të njohin nevojën urgjente për respektimin dhe promovimin e të drejtave të njeriut të banoreve vendas te Dibres, veçanërisht të drejtat e tyre për tokat, territoret dhe burimet e tyre.
Duhet të kemi parasysh rëndësinë e eliminimit të të gjitha formave të diskriminimit që mund të prekin banorët autoktonë të Dibrës dhe të kemi parasysh përgjegjësinë e Qeverisë së Shqipërisë për t’i luftuar ato. Ne gjithashtu duhet të inkurajojmë ligjvënësit që të respektojnë dhe te zbatojnë në mënyrë efektive të gjitha detyrimet e tyre ndaj popullit dibran dhe te justifikojne voten qe populli dibran ju ka besuar qe zeri i tyre te degjohet dhe te drejtat e tyre te mbrohen sipas ligjeve kombetare e ndërkombëtare, veçanërisht ato që lidhen me të drejtat e njeriut, në konsultim dhe bashkëpunim me popullin dibran.
Kërkojmë nga qeveria shqiptare dhe ligjvënësit ndërkombëtarë që të krijojnë mekanizma dhe procese për dialog gjithëpërfshirës dhe konsultime me banorët autoktonë të Dibrës për të qenë pjesë e procesit vendimmarrës për çdo projekt që ka ndikim në territoret dhe burimet e tyre, në mënyrë që ata të ushtrojnë të drejtat e tyre ne raport me standardet ndërkombëtare të të drejtave të njeriut
Mos ja bllokoni rrugen drinit